Staat dit in het testament? Was opa wel goed bij zijn hoofd?

Voor notarissen en advocaten gaat het dan om de vraag of de erflater wilsbekwaam was op het moment dat het testament werd opgemaakt. In feite om ten minste twee momenten. Het eerste is wanneer iemand bij de notaris komt om de inhoud van een testament te bespreken of de wijziging van een bestaand testament. Het tweede moment is de bespreking van het opgestelde concept en de ondertekening ervan. Wanneer een notaris twijfelt of de erflater wel echt goed weet wat hij of zij wil, moet het zogenaamde Stappenplan Beoordeling Wilsbekwaamheid worden gevolgd. Een notaris mag namelijk van de wet niet zomaar weigeren om een testament op te maken. Hij heeft ‘ministerieplicht’. Hij móet dus zijn dienst verrichten. Tegelijk moet hij er wel in redelijke mate zeker van zijn dat wat de erflater zegt te willen ook met zijn of haar echte wil overeenkomt.

Wanneer die stappen zijn doorlopen en de notaris heeft die redelijke mate van zekerheid, staat niet medisch vast dat de erflater ook echt wilsbekwaam is. De notaris is immers geen psychiater of geriater. Omgekeerd: wanneer een notaris steken laat vallen, kan de erflater wel degelijk goed bij zijn of haar hoofd zijn geweest.

Het komt dan ook geregeld voor dat na het overlijden van een erflater het testament ter discussie wordt gesteld. Dan speelt om te beginnen het beroepsgeheim van de notaris. Dat kan echter worden doorbroken wanneer er concrete aanwijzingen zijn dat het niet goed zat. De notaris zal bijvoorbeeld moeten laten zien wat er volgens het Stappenplan is gedaan en wat daar het resultaat van was.

Dan komen ook medische gegevens om de hoek kijken. Artsen, verpleegkundigen en zorginstellingen beroepen zich op hun beurt op hun geheimhoudingsplicht. Ook dat beroep kan bij voldoende concrete aanwijzingen van wilsonbekwaamheid worden doorbroken.

Die medische informatie is lang niet altijd eenduidig en dus ook niet doorslaggevend. Vooral bij een ziekte als Alzheimer. Dan is denkbaar dat een erflater in de besprekingen met de notaris wel degelijk goed weet wat hij of zij wil. Dit terwijl dat een dag later anders kan zijn. Uiteraard is dan ook de rol van de notaris van belang. Wanneer iemand vraagt wat de mogelijkheden zijn en de notaris is sturend in zijn advies, kan een zieke erflater zich te gemakkelijk daardoor laten leiden.

Het kan dat er geen duidelijkheid is. Bijvoorbeeld deskundigen die door de strijdende partijen zijn ingeschakeld elkaar tegenspreken. Dan zit er voor de rechter niets anders op dan een onafhankelijke deskundige te benoemen. Ook die zal dan vooral kijken naar de feiten die worden aangedragen.

Voor familieleden is dit allemaal natuurlijk lastig en pijnlijk. Het kan dat er bij leven al twijfels zijn en een familielid naar de notaris wil om over een testament te praten. Dan is het verstandig zoveel mogelijk vast te gaan leggen van wat er gebeurd is en wat je als familielid meemaakt. Dat kan voor een deskundige later van belang zijn. Dus app-berichten, e-mailberichten, voicemailberichten, brieven, foto’s e.d. bewaren. Juist ook als ze van anderen afkomstig zijn. Die hebben doorgaans geen belang.